Historia
Muzeum

Siedziba

Afisz z "Dni Ziemi Hrubieszowskiej" 18 maja 1967 roku Nagroda Honorowa - Medalion Muzeum im. ks. Stanisława Staszica 1965-2015 z okazji Jubileuszu 50-lecia Plakat wystawy czasowej z okazji Jubileuszu 50-lecia Muzeum Okolicznościowe znaczki Pamiątkowa pieczęć

Początki muzealnictwa w Hrubieszowie sięgają okresu międzywojennego, kiedy to regionalizm stał się dość silnym instrumentem aktywizacji społeczno-gospodarczej i kulturalnej w II Rzeczypospolitej oraz czynnikiem integracji społecznej. Na Lubelszczyźnie ruch regionalistyczny był ściśle związany ze środowiskiem nauczycielskim.

1

W Hrubieszowie, znaczącym ośrodkiem skupiającym nauczycieli, zaangażowanych w rozwój lokalnego regionalizmu, było Gimnazjum Męskie im. Stanisława Staszica. Jedną z postaci, które odegrały szczególną rolę w gromadzeniu pamiątek związanych z ziemią hrubieszowską był Marian Baruś (1). Realizując główną ideę kultywowania tradycji regionalnych „zakorzenienie w małej ojczyźnie” – utworzył przy szkole Koło Krajoznawcze.

W gronie osób zaangażowanych w rozwój regionalizmu hrubieszowskiego znajdował się również Piotr Greniuk (2), który swoje życie związał z folklorem i etnografią. Już jako młody nauczyciel pracujący początkowo w szkole w Nowosiółkach, a następnie w 7 klasowej Szkole Powszechnej w Hrubieszowie, zaczął pozyskiwać, gromadzić i opracowywać zabytki etnograficzne z tutejszych okolic. Często z pomocą w poszukiwaniu muzealiów przychodzili mu uczniowie lokalnej Szkoły Rzemieślniczej Męskiej Sejmiku Powiatowego w Hrubieszowie. Jego praca została zwieńczona otwarciem w mieście Muzeum Etnograficznego Ziemi Hrubieszowskiej (3).

2

Dążenia hrubieszowskich regionalistów do stworzenia wyspecjalizowanych placówek muzealnych zniweczył wybuch II wojny światowej, powodując rozproszenie zbiorów, a brak dokumentacji uniemożliwia nam odtworzenie ich stanu pierwotnego.

3

Po wojnie, z pomysłem utworzenia Muzeum Ziemi Hrubieszowskiej wystąpili członkowie Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego im. Stanisława Staszica, na czele z Wincentym Piątakiem (4). W czasie powołania muzeum w skład Zarządu TRH wchodzili: przewodniczący Kazimierz Kulikowski, zastępca przewodniczącego Kazimierz Szkudziński, sekretarz Wincenty Piątak, skarbnik Wiktor Domaracki, członkowie – Zygmunt Drewnik, Piotr Kisielewicz (5), Władysław Kossowski, Jerzy Krzyżewski, Irena Lipnicka i Teofil Zieliński. Z ich inicjatywy na początku lat 60. XX w. odbyły się w mieście pierwsze wystawy prezentujące zbiory zgromadzone przez TRH.

4
5

 

 

 

 

 

 

 

 

Towarzystwo od samego początku zakładało stworzenie placówki, do której zbiory gromadzono w ramach sekcji muzealnej prowadzonej przez Piotra Kisielewicza. Co ciekawe, wśród zgromadzonych zbiorów znalazły się zabytki pochodzące z przedwojennej izby muzealnej przy hrubieszowskim gimnazjum, odnalezione na strychu szkoły (czaszka tura, socha, relikty archeologiczne). Eksponatów wciąż przybywało, jednak problem z otwarciem muzeum tkwił w braku odpowiedniego lokalu. Początkowo zdecydowano się na rozpoczęcie działalności w pałacowej kaplicy w Strzyżowie, lub w zabytkowym spichlerzu w Jarosławcu, lecz oba budynki wymagały dużego nakładu finansowego. Następnie, po otwarciu Gromadzkiego Ośrodka Kultury w Czerniczynie, postanowiono w jednym z pomieszczeń zorganizować ekspozycję muzealną. Ostatecznie udało się zorganizować na siedzibę muzeum jedno pomieszczenie w przedwojennym kinie Manikowa w Hrubieszowie, w późniejszym Domu Harcerza nad Huczwą. Dzisiaj w tym miejscu stoi Hrubieszowski Dom Kultury. W ten sposób, dzięki staraniom regionalistów, powstało Muzeum Ziemi Hrubieszowskiej Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego.

Uroczystego otwarcia muzeum dokonano 6 listopada 1965 r., w trakcie obchodów Dni Staszicowskich (6). Scenariusz pierwszej ekspozycji muzealnej opracował doc. dr Jan Gurba, w oparciu o zbiory Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego i Zakładu Archeologii Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, zaś przy organizacji wystawy pomagali: Wincenty Piątak, Teofil Zieliński, Władysław Głowacki i Kazimierz Kulikowski.

6

Początkowo obowiązki kierownika muzeum, pełniła zatrudniona od dnia 1 października 1965 r. Czesława Wdowiak, którą w październiku 1966 r. zastąpiła Anna Ciesielczuk. Ogromny wkład w kształtowanie i rozwój hrubieszowskiego muzeum w latach 1969-2005 wniosła dyrektor Helena Bojarczuk, po której obowiązki objęła Barbara Wlizło (2005-2012). Obecnie dyrektorem jest Bartłomiej Bartecki.

Muzeum zostało upaństwowione na mocy uchwały Prezydium Powiatowej Rady Narodowej z dnia 27 października 1966 r. i prowadziło działalność jako instytucja o charakterze regionalnym, gromadząc zabytki dotyczące szeroko pojętej przeszłości Ziemi Hrubieszowskiej. Z początkiem lat 70. XX w. zrodził się pomysł zmiany profilu placówki z naciskiem na tradycje rolnicze regionu hrubieszowskiego, w oparciu o rozbudowanie Działu Etnograficznego i pozyskanie nowych zabytków. Zakończenie specjalizacji przyszłego Muzeum Czarnoziemu Hrubieszowskiego planowano na początek lat 90. XX w. Przez pewien czas były również plany przekształcenia muzeum w archeologiczne, a także, ze względu na tradycje staszicowskie, w Muzeum Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego. Muzeum postanowiło również otworzyć punkt muzealny o profilu historycznym w Dubience, zaś w Strzyżowie – w oparciu o zabytki kultury strzyżowskiej – o profilu archeologicznym. Prowadziło także nadzór nad Izbami Pamięci.

Ostatecznie jednak po przekształceniu w 1976 r. muzeum w oddział Muzeum Okręgowego w Zamościu i zmianie statutu, patronem instytucji został Stanisław Staszic, a oficjalna zmiana nazwy nastąpiła w maju 1976 r. podczas uroczystości z okazji 150. rocznicy śmierci Stanisława Staszica. W październiku 1999 r. muzeum ponownie zmieniło swój statut i od tego czasu funkcjonuje jako powiatowa instytucja samorządowa pod nazwą Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie i finansowana jest ze środków Starostwa Powiatowego w Hrubieszowie.

7

Początkowo siedziba muzeum znajdowała się w jednym z pomieszczeń w Domu Harcerza przy ul. Dzierżyńskiego 7a (7). Ponieważ był to niewielki lokal, który pełnił jednocześnie funkcje biura, magazynu i sali wystawienniczej, Komisja Oświaty i Kultury Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Hrubieszowie na posiedzeniu w dniu 6 października 1965 r. przedstawiła wniosek w sprawie zakupu budynku przy ul. Dzierżyńskiego 11 (obecnie ul. 3-go Maja 11), należącego do Marii Du Chateau, z przeznaczeniem na siedzibę Muzeum Ziemi Hrubieszowskiej i Społeczne Ognisko Muzyczne w Hrubieszowie. Pod koniec października 1965 r. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Hrubieszowie wystąpiło o zgodę na zakup posesji i pomoc w uzyskaniu kredytów do Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie. Dopiero w grudniu 1970 r. udało się zakupić zabytkowy dwór na siedzibę muzeum, co stało się dzięki pomocy członków Sekcji Lubelskiej Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego, prof. Mieczysława Sawczuka i Tadeusza Szymańskiego, a także prezesa TRH Wincentego Piątaka. W dworku oprócz muzeum miała się również znaleźć siedziba Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego (8).

8

Muzeum przeniosło zbiory do nowej siedziby w marcu 1972 r., zajmując początkowo pomieszczenia na piętrze w głównym budynku.W 1976 r. placówka na czas remontu dworu została przeniesiona do budynku dawnej elektrowni przy ul. Podzamcze 9a (9, 10). Muzeum dopiero w marcu 1984 r. przystąpiło do urządzenia we dworze Du Chateau pracowni merytorycznych, biblioteki i magazynów, a także aranżacji wystaw stałych. Wykonanie projektów aranżacji wnętrz oraz oprawy plastycznej wystaw zaproponowano Jerzemu Walikowskiemu. Pierwsze projekty napłynęły już w grudniu 1981 r. Uroczystego otwarcia ekspozycji stałych dokonano 6 grudnia 1984 r., w obecności przedstawicieli władz miasta, instytucji kulturalno-oświatowych i regionalistów.

9
10
10

Obecnie muzeum zajmuje budynek główny dworu i oficynę wschodnią, zaś w oficynie zachodniej mają swoje siedziby Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie im. Stanisława Staszica i Powiatowa Biblioteka Publiczna im. prof. Wiktora Zina.

 

opracowała: dr Justyna Wojtiuk