Dział sztuki
Dział sztuki Muzeum im. ks. Stanisława Staszica prowadzony jest od 1971 roku i obejmuje obecnie blisko tysiąc obiektów, przy czym liczebność zbiorów systematycznie wzrasta, wzbogacana zarówno o przekazy, jak i na drodze pozyskania własnego, czyli poprzez zakup nowych obiektów. Wśród zbiorów z zakresu sztuki znajdują się: obrazy olejne, akwarele, szkice, dzieła wykonane w różnych technikach graficznych, ikony, rzemiosło artystyczne i rękodzieło, sztuka użytkowa, rzeźby oraz exlibrisy.
Zdecydowana większość obrazów pochodzi z II poł. XX wieku. W zbiorach muzeum znajdują się więc zarówno obiekty prezentujące tradycyjną stylistykę pejzażu, portretu, martwej natury czy scen rodzajowych, jak również dzieła o nieco bardziej eksperymentalnym wyrazie, będące odzwierciedleniem kierunków artystycznych poszukiwań formalnych i ikonograficznych sztuki końca ubiegłego stulecia.
Muzeum gromadzi dzieła artystów związanych z Hrubieszowem i jego okolicami, oraz dzieła o tematyce lokalnej, jak np. pejzaże, które powstawały w ramach plenerów organizowanych na terenie powiatu. Wiele z pośród nich ukazuje nieistniejącą dziś zabudowę miasta stanowiąc tym sposobem już nie tylko wartość artystyczną, ale również historyczno – dokumentalną.
W swoich zbiorach muzeum posiada również pokaźną kolekcję exlibrisów, które niegdyś miały za zadanie m. in. podnosić walory estetyczne książek, a dziś same stanowią wartość artystyczną. Wiele z nich to pamiątki po znanych mieszkańcach Hrubieszowa, inne zaś przeszły na własność muzeum po organizowanych niegdyś konkursach na exlibris dla tej placówki.
W hrubieszowskim muzeum zgromadzone są dzieła m. in. takich artystów jak: Franciszek Kostrzewski, Antoni Łyżwański, Tadeusz Michaluk, Stanisław Dawski, Zbigniew Jóźwik, Zbigniew Podciechowski, Jan Popek, Stanisław Popek, Alfred Gauda, Roman Mucha, Andrzej Jędruszczak, Stanisław Bodes, Alfred Przybysz, Helena Piekarz i wielu innych.
Na szczególną uwagę zasługuje obraz cenionego i znanego światu sztuki artysty szkoły monachijskiej, Władysława Czachórskiego (1850–1911) — Portret mężczyzny w binoklach z 1886 r. To jeden z najcenniejszych obiektów w muzeum. Jest to obraz namalowany techniką olejną na płótnie niewielkich rozmiarów (34 x 25 cm), oprawiony w piękną, bogato zdobioną ramę. Nie wiemy kim jest sportretowany przez Czachórskiego podczas pobytu w rodzinnym Grabowczyku mężczyzna, przez co obraz zyskuje na tajemniczości i niewątpliwie intryguje.
W ramach działu sztuki hrubieszowskiego muzeum organizowane są wystawy czasowe a wystawy stałe ulegają modernizacjom. Ponadto odbywają się lekcje muzealne, spotkania, wykłady, prezentacje, opracowywane są kolejne publikacje, zbiory są poddawane badaniom naukowym oraz trafiają do pracowni konserwatorskich.
W ramach ekspozycji stałych z zakresu sztuki prezentowane są trzy wystawy:
I. „Galeria twórczości Pawła Gajewskiego”,
II. „Historia dworu i rodziny du Chateau”,
III. „Galeria znanych postaci Ziemi Hrubieszowskiej”
I. „Galeria twórczości Pawła Gajewskiego” to jedyna w kraju wystawa prac tego artysty, a hrubieszowskie muzeum jest jedyną w Polsce instytucją, która prowadzi badania naukowe nad jego życiem i twórczością, czego efektem było opublikowanie w 2016 r. katalogu pt. „Malarstwo Pawła Gajewskiego w zbiorach Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie” (publikacja została dofinansowana ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego).
Paweł Gajewski urodził się na ziemi hrubieszowskiej, w miejscowości Drogojówka, 18 grudnia 1889 r. Był absolwentem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, uczniem Wojciecha Weissa, doskonałym pedagogiem związanym ze środowiskiem lwowskim, krakowskim, zamojskim, hrubieszowskim, sopockim, warszawskim i gdańskim. Intensywnie zajmował się również mozaiką, ceramiką i snycerką. Wraz z bratem Szczepanem zakładał i prowadził na ziemi hrubieszowskiej Społeczne Szkoły Przemysłu Ludowego, gdzie z sukcesami praktykowano tkactwo, rzeźbę i garncarstwo. II wojna światowa dotkliwie doświadczyła nie tylko samego malarza (był więźniem obozów koncentracyjnych), lecz również znaczną część jego dorobku twórczego (duża ilość dzieł zagrabionych, zaginionych, rozproszonych, zniszczonych), w związku z tym kolekcja dzieł Pawła Gajewskiego ma dla hrubieszowskiego muzeum szczególną wartość historyczną, kulturową i artystyczną.
Na wystawie prezentowanej we wschodniej oficynie budynku ukazane są obrazy olejne przedstawiające głównie portrety, a pośród nich portret rodzinny pt. „Rodzina robotnicza”, będący dziełem nacechowanym niezwykłymi emocjami i charakteryzującym się wyjątkowym nastrojem. Bardzo ciekawy stylistycznie i odznaczający się bogatą symboliką jest cykl okazałych prac, stworzony w 1928 r., przedstawiający trzy z pór roku („Wiosna”, „Lato”, „Jesień”). Zdobione drewnianymi, malowanymi na złoto ramami wykonanymi przez Pawła Gajewskiego dzieła przyciągają uwagę. Można tu również zobaczyć portret Marii du Chateau – ostatniej właścicielki dworku, który obecnie jest siedzibą muzeum. Obraz w formie kwadratu oprawiony jest w misternie rzeźbioną motywami roślinnymi ramę. Postać kobiety ukazana jest w dość rzadkim i wymagającym od artysty dobrego warsztatu ujęciu, mianowicie w pozycji siedzącej skierowana całym ciałem na wprost do widza. Gajewskiemu udało się zachować nienaruszoną głębię perspektywiczną modelowaną dobrym światłocieniem i nienaganną kolorystyką.
II. „Historia dworu i rodziny du Chateau” to wystawa, której nie mogło zabraknąć w muzeum, którego siedziba zawdzięcza swój przydomek rodzinie przez dziesięciolecia i pokolenia tworzącej historię charakterystycznego dworu położonego w samym sercu miasta. Rodzina, z której członkami utrzymujemy kontakt po dziś, wciąż jest wspominana przez mieszkańców z wielkim sentymentem, a losy dworku wzbudzają ciekawość. Było zatem naszą powinnością stworzenie wystawy, która przywoła stare dzieje i pozwoli przenieść się zwiedzającym do dawnego dworskiego salonu, gdzie pośród nastrojowych eksponatów istnieje możliwość przeczytania o historii rodziny i budynku.
III. „Galeria znanych postaci Ziemi Hrubieszowskiej”. Na holu prowadzącym do wschodniej oficyny ukazane są obrazy olejne przedstawiające portrety znanych postaci związanych z Hrubieszowem i okolicami. Autorką większości prezentowanych prac jest Helena Piekarz — malarka mieszkająca i tworząca w Hrubieszowie. Przy każdym portrecie widnieje krótka notka biograficzna.
