Siedziba
muzeum

Historia

Najstarsze ujęcie dworu z przełomu XIX/XX w. Rodzina du Chateau przed wejściem do dworu, święto Zesłania Ducha Świętego, lata 30. XX w. Zegar słoneczny w ogrodzie przy dworze, początek I poł. XX w. Plan ogrodu przy aptece z 1859 r. Widok na budynek główny, pocztówka z okresu II wojny światowej. Sola weksel apteki Aleksandra du Chateau, opiewający na 15 srebrnych kopiejek z 1861 r.

Budynek na planie prostokąta, zwrócony na północ, murowany, parterowy, z częścią środkową dwukondygnacyjną i pokojami na poddaszu. Przy trójosiowej części środkowej od strony podjazdu ma wgłębny portyk o czterech kolumnach, zwieńczony trójkątnym szczytem ze spływami po bokach. Pośrodku szczytu portyku widnieje otwór otoczony profilowanym obramieniem, a nad nim rok 1791 oznaczający rok budowy.

 

 

Dwór został wzniesiony na miejscu zamku zniszczonego w 1648 r. przez wojska Bohdana Chmielnickiego. Początkowo na miejscu tzw. Dominium Hrubieszowskiego (obszar dawnego zamku) w XVIII w. wybudowano drewniany dwór zwany również zamkiem. Do naszych czasów zachował się opis z 1772 r. wspomnianej budowli, która to prawdopodobnie wzmiankowana była również w inwentarzu z 1788 r., sporządzonym przy umowie zamiany dóbr hrubieszowskich na żupy solne, między rządem austriackim a hrabią Ignacym Cetnerem, wojewodą bełskim. Hrabia Ignacy Cetner wraz z córką Anną Potocką jeszcze przed dopełnieniem formalności sprzedali w 1800 r. dawne starostwo hrubieszowskie, na terenie którego znajdował się dwór Aleksandrowi i Annie z Zamoyskich Sapiehom, którzy kupili dobra w imieniu księdza Stanisława Staszica. Po włączeniu hrubieszowskiego do Księstwa Warszawskiego w 1811 r. prawo własności zostało ostatecznie uregulowane na korzyść Stanisława Staszica. W końcu po latach Stanisław Staszic, jeden z prekursorów spółdzielczości na ziemiach polskich mógł urzeczywistnić swoje idee tworząc w 1816 r. Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie.

Stanisław Staszic ofiarował dwór Józefowi Wężyk – Widawskiemu za pomoc prawną o bliżej nieokreślonym charakterze. Dwór w posiadaniu Józefa Wężyk – Widawskiego, jak i kolejnych właścicieli nie pozostawał zbyt długo. Dopiero kiedy hrubieszowski dwór – aptekę w 1859 r. nabył Aleksander du Chateau, magister farmacji znalazł się on na ponad sto lat w posiadaniu rodziny du Chateau. Część pieniędzy na zakup dworu – apteki od Józefa Kalickiego pochodziła ze sprzedaży majątku ziemskiego Rolle na Litwie, który w posagu otrzymała Leokadia z Rossochackich, żona Aleksandra du Chateau.

Nowy właściciel był potomkiem Piotra du Chateau, oficera napoleońskiego spod Berezyny. Aleksander du Chateau rozbudował dwór dobudowując do niego w 1862 r. od strony zachodniej oficynę, pierwotnie będącą obiektem wolnostojącym. Po śmierci Aleksandra du Chateau dwór, w którym prowadzono aptekę odziedziczył jego syn Stefan, prowizor farmacji. W okresie caratu we dworze działała tajna szkoła dla dziewcząt, w której zajęcia prowadziła miedzy innymi Antonina du Chateau, siostra Piotra du Chateau z Władzina w powiecie hrubieszowskim. Kolejnym z rodu spadkobiercą dworu był Juliusz, syn Stefana du Chateau.

Za czasów Juliusza du Chateau do wnętrza okazałej budowli wchodziło się przez duże jesionowe drzwi, wiodące do sieni, do której z prawej strony przylegał tzw. „gabinecik”, za nim zaś usytuowany był pokój stołowy, kredens i kuchnia z wyjściem na podwórze gospodarcze. W lewym skrzydle dworu znajdowały się cztery pokoje ze sklepieniami kolebkowymi i jeden z łukowym. Z sieni na wprost wchodziło się do dużego pokoju, użytkowanego w okresie międzywojennym jako gabinet, zaś obok niego znajdował się salon, określany mianem „dużego”. Na piętro gdzie znajdował się między innymi pokój ze zbiorami bibliotecznymi prowadziły dębowe schody. Za dworem rozpościerał się ogród spacerowy z okrągłym gazonem, na którym stała kolumienka z zegarem słonecznym z 1848 r. Za okrągłym gazonem usytuowany był gazon kwadratowy otoczony ozdobnymi krzewami i ogród owocowo-warzywny. Na końcu ogrodu, tuż nad urwistym brzegiem kanału rzeki Huczwy stała altana otoczona krzewami sztamowych róż.

W okresie II wojny światowej po zajęciu Hrubieszowa przez Niemców Juliusz du Chateau wraz z rodziną musiał opuścić dwór i przenieść się do majątku ziemskiego w Strzelcach w powiecie hrubieszowskim. Stacjonujący we dworze Niemcy  przebudowali w 1941 r. wnętrza i dobudowali do korpusu głównego od strony wschodniej oficynę. Obie oficyny zostały połączone z dworem za pomocą łączników. Ostatecznie rzut przyziemia dworu wraz ze złączonymi z nim oficynami otrzymał  plan skróconej litery „U”.

Po zakończeniu II wojny światowej we dworze znajdowała się siedziba NKWD. W trakcie wspólnej akcji oddziałów Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość i Ukraińskiej Powstańczej Armii na Hrubieszów w nocy z 27 na 28 maja 1946 r. sotnie UPA miały za zadanie zająć dwór, w którym urzędowało NKWD. Po około półtorej godzinnym ostrzeliwaniu budynku Ukraińcy ustąpili.

Prawowici właściciele dworu Maria i Juliusz du Chateau powrócili w 1946 r. do Hrubieszowa, mieszkając początkowo w jednym z domów na ul. Sokalskiej. Ponieważ do dworu należał tylko kilkumorgowy ogród dochodzący do kanału Huczwy, nieruchomość ta nie podlegała po II wojnie światowej ówczesnej reformie rolnej. Jednak po wojnie brakowało mieszkań, dlatego rodzina du Chateau musiała dzielić dwór z dokwaterowanymi rodzinami. Przez pewien czas we dworze znajdowała się również pralnia. Budynek od wielu lat nieremontowany poddano w 1958 r. częściowej renowacji, w ramach której dach pokryto gontem, zachowując mieszkalne poddasze, a w dolnych połaciach dachu facjatki nakryto daszkami łukowymi.

W 1959 r. na parterze budynku głównego umieszczono siedzibę Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej, duży metraż  umożliwił otwarcie czytelni, wydzielenie kącika dla dzieci i organizację wystaw oświatowych w holu głównym. We wschodniej oficynie dworu przez pewien czas znajdowała się siedziba oddziału Banku Spółdzielczego.

Komisja Oświaty i Kultury Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Hrubieszowie na posiedzeniu w dniu 6 października 1965 r. przedstawiła wniosek w sprawie zakupu dworu należącego do Marii du Chateau, z przeznaczeniem na siedzibę Muzeum Ziemi Hrubieszowskiej i Społeczne Ognisko Muzyczne w Hrubieszowie. Pod koniec października 1965 r. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Hrubieszowie wystąpiło o zgodę na zakup posesji i pomoc w uzyskaniu kredytów do Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie. Dopiero w grudniu 1970 r. udało się zakupić zabytkowy dwór na siedzibę muzeum, co stało się dzięki pomocy członków Sekcji Lubelskiej Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego, prof. Mieczysława Sawczuka i Tadeusza Szymańskiego, a także prezesa TRH Wincentego Piątaka. We dworze oprócz muzeum miała się również znaleźć siedziba Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego.

W trakcie remontu dworu w latach 1977-1984 zbiory muzealne przechowywano w budynku dawnej elektrowni na Podzamczu, do którego przeniesiono również część księgozbioru oraz dział opracowywania i gromadzenia Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Zamościu Oddział Terenowy w Hrubieszowie. Remont dworu został przeprowadzony pod nadzorem Powiatowego Konserwatora Zabytków Oddział w Zamościu. W 1984 r. do odnowionych pomieszczeń budynku głównego i oficyny wschodniej przeniesiono muzeum, zaś biblioteka zajęła pomieszczenia w oficynie zachodniej, gdzie uruchomiła wypożyczalnię, czytelnię, dział gromadzenia i opracowywania zbiorów, a także znajdował się gabinet dyrektora. W tej samej oficynie umieszczono również siedzibę Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego im. Stanisława Staszica. W 1991 r. biblioteka została przeniesiona z dworskiej oficyny do Hrubieszowskiego Domu Kultury. Dziś w oficynie zachodniej nadal znajduje się siedziba Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego im. Stanisława Staszica, a od 2000 r. działa Powiatowa Biblioteka Publiczna im. Prof. Wiktora Zina.

Kolejny znaczący remont dworu został rozpoczęty w 2018 roku i jest realizowany etapami do chwili obecnej.